Goed gestructureerde lessen verhogen de motivatie en het studiesucces van de studenten. Les- en cursusmaterialen (syllabus, handboeken, hand-outs, artikelenbundels…) spelen daar een grote rol in. Daarom peilt de onderwijsevaluatie van een opleidingsonderdeel onder andere naar de mate van structuur in de lessenreeks. Lees hier wat je zelf kan ondernemen om je lessenreeks (beter) te structureren.  

Hoe bepaal je de globale structuur van je lessenreeks? 

Maak vooraf een goede planning en werk een strategie uit 

Bepaal vooraf welke boodschap je door het semester heen wil brengen en zorg ervoor dat de studielast evenwichtig verdeeld is over het semester. Geef studenten ook een planning mee van het volledige semester. Die planning zal in het begin misschien niet altijd kloppen, maar als je het vak verschillende malen hebt gegeven, zal je de planning beter kunnen opstellen. 

Maak de structuur van de les duidelijk 

Situeer de les kort in het ruimere geheel, leg het verband met de voorgaande les en kondig de inhoud en het doel van de nieuwe les aan. Verwijs regelmatig naar de lesstructuur om je studenten te wijzen op overgangen en verbanden tussen onderwerpen. Om je studenten te stimuleren om mee na te denken, kan je de structuur van de les ook eens in de vorm van vragen gieten. 

Behandel per les een afgerond geheel 

Concentreer je bij de voorbereiding eerst op de inhoud en de hoofdpunten. Daarna zoek je naar de verhaallijn die je lesinhoud het beste kan overbrengen. Zorg ervoor dat wat je brengt in een les, een afgerond geheel vormt. 

Wijs de belangrijke punten aan 

Studenten moeten leren wat de belangrijke punten van je les zijn. Duid die daarom expliciet aan bij bachelorvakken. De les is er om de belangrijke zaken uiteen te zetten, zelfs al staan die volledig in de syllabus. Herhaal de hoofdpunten verschillende keren vanuit verschillende invalshoeken; één enkele keer iets uitleggen is namelijk vaak niet voldoende voor studenten. Geef wanneer het kan ook meer dan een voorbeeld. 

Maak duidelijk waarom iets belangrijk is 

Plaats het concept dat je behandelt in het juiste perspectief om aan te tonen waarom het belangrijk is. Uitleggen waarom inzichten belangrijk zijn, trekt niet alleen de aandacht van de studenten, het reikt hen ook een raamwerk aan waarbinnen ze dat concept kunnen plaatsen. 

Hang je les aan de kapstok 

Zoek een kapstok of een centraal concept waaraan je je lessen kan ophangen. Zo’n centraal concept kan bijvoorbeeld een structuur zijn, een thema, een typologie, een controversiële gebeurtenis, … Keer regelmatig terug naar dat concept, zodat je je lesinhouden vanuit verschillende invalshoeken kan belichten. Vaak kun je zo’n concept of raamwerk ook grafisch voorstellen, wat het voor de studenten makkelijker maakt om te onthouden. 

Voorbeelden zijn: 

• Een docent fysiologie: “Voor een buitenstaander lijkt ons domein een massa feiten; door een raamwerk te gebruiken probeer ik het geheugenwerk van de studenten te beperken.” 
• Een andere docent fysiologie maakt elke les een tekening van de hersenen op het bord. Details van de hersenen, structuren en processen, veranderen naargelang de specifieke onderwerpen die dan aan de orde zijn. 
• Een docent sociologie gebruikt een typologie als conceptueel raamwerk voor de lessen. De typologie heeft de vorm van een matrix waar in elke les nieuwe informatie wordt bijgeschreven. Hij benadrukt de nood om elementaire feiten aan elkaar te linken, om conceptuele verbanden te tonen voor zijn studenten. 
• Een docent geschiedenis gebruikt het concept ‘houding tegenover natuurlijke rijkdommen’ in plaats van de chronologie als organisatieprincipe. 
• Een docent Spaanse literatuur identificeert twee of drie concepten (bijvoorbeeld: ironie en tragedie) en past die toe in lezingen, discussies en oefeningen om de studenten de leerstof beter te laten begrijpen. 

Vertrek vanuit een probleem of een simpele structuur 

Het heeft weinig zin om een techniek of theorie uitgebreid uit te leggen zonder eerst in te gaan op het probleem dat erdoor opgelost wordt. Sla dus geen stappen over: ga eerst in op het probleem, formuleer eventueel samen met de studenten mogelijke oplossingen, en demonstreer uiteindelijk de techniek die het onderwerp van de les is. 

Voorbeelden zijn: 

• In statistiekonderwijs kan je eerst tonen hoe de regressieanalyse heeft bijgedragen tot de oplossing van een probleem. Pas daarna kan je de techniek uitleggen. 
• In plaats van heel gedetailleerd een skelet te bespreken, kan je vertrekken van de vraag “Hoe kunnen vogels vliegen en toch soms zo’n grote eieren leggen? Hoe is hun skelet daaraan aangepast?” Zo leg je verbanden tussen structuur en functie en zien de studenten sneller het nut in van die structuren. 

Hoe structureer je je cursusmateriaal? 

Herlees de teksten die je aan de studenten geeft 

Bekijk na je lesvoorbereiding nog eens de teksten in het cursusmateriaal. Zo weet je wanneer je herhaalt, aanvult of een andere interpretatie geeft dan in het handboek of de syllabus. Wanneer je weet wat er in het cursusmateriaal staat, geeft dat je ook een houvast wanneer de studenten tijdens de les vragen stellen of op bepaalde tekstfragmenten ingaan.  

Stimuleer de studenten om notities te nemen tijdens de les 

Onderzoek heeft uitgewezen dat studenten die tijdens een les notities nemen, de leerinhouden beter verwerken dan studenten die enkel luisteren. Zorg er daarom voor dat je studenten de noodzaak voelen om de hoofdlijnen van je les te noteren. Door bijvoorbeeld toelichtingen te geven die niet in de syllabus staan, trek je de aandacht van de studenten. Hier vind je meer tips over hoe je studenten kunt aanmoedigen om notities te nemen. 

Stel je syllabus op tijd ter beschikking 

Tracht er in de mate van het mogelijke voor te zorgen dat studenten bij het begin van het semester over al het studiemateriaal beschikken dat ze nodig hebben. Studenten appreciëren ook dat je de powerpointpresentaties vooraf ter beschikking stelt.  

Ga niet in op de verwachting van studenten dat een cursus enkel bestaat uit de leerstof voor het examen. Studenten moeten zelf leren om hoofd- van bijzaken te onderscheiden. 

Houd de syllabus actueel 

Actualiseer je syllabus ieder jaar. Zorg voor continue vernieuwing en voor doorstroming van onderzoek in onderwijs. De studenten moeten het gevoel hebben dat ze iets bijleren en dat ze nieuwe en bruikbare inzichten opdoen. Wissel de teksten die je bespreekt elk jaar af, zodat je gedwongen wordt tot dynamiek en flexibiliteit. Ook eventuele ‘bissers’ worden dan niet met dezelfde stof geconfronteerd. 

Verdeel de cursus in niveaus 

Bouw de cursus zo op dat er drie niveaus terug te vinden zijn. Een eerste niveau bestaat uit de absolute basis, die iedereen onder de knie moet krijgen. Ten tweede moeten er ook onderdelen voorkomen voor alle studenten die een goed begrip nastreven. En voor het derde niveau kan je een optioneel onderdeel voorzien voor studenten met een bijzondere interesse in het onderwerp (bijvoorbeeld specifieke evolutie in recent onderzoek).  

Let op! Zorg ervoor dat het interessantste onderdeel niet pas op het einde komt. Studenten hebben vooral nood aan enthousiaste en motiverende lessen bij het begin van een lessenreeks. 

Vertrek indien mogelijk van een concrete situatie 

Koppel in je cursusmateriaal de theorie aan concrete praktijkvoorbeelden. 

Hoeveel mag je cursusmateriaal kosten? 

Hou de kostprijs van je cursusmateriaal zo laag mogelijk en vermeld de kostprijs op je studiefiche. In overleg met de studentenvertegenwoordigers in de studentenraad heeft de Onderwijsraad deze richtlijnen geformuleerd over de kostprijs van cursusmateriaal: 

• Geef een realistische schatting van de kosten van het studiemateriaal in de studiefiche. Beperk je niet tot de boeken of het cursusmateriaal maar vermeld ook andere kosten zoals verplichte excursies, labomateriaal,... 
• Maak een onderscheid tussen cursusmateriaal en referentiemateriaal (zie Onderwijstip ‘Studiefiche: hoe vul je ze correct in?’). 
• Faciliteer het gebruik van tweedehands boeken door bij een beperkte herziene uitgave een lijst van aanpassingen op Ufora te plaatsen. 
• Vraag niet van studenten dat ze een boek kopen als ze maar een klein deel ervan echt nodig hebben. 
• Spreek af met andere lesgevers om hoofdstukken van hetzelfde handboek te (her)gebruiken. 
• Hou zelf ook rekening met de prijs van een handboek als je het studiemateriaal kiest. 
• Als je de studentenvereniging de boeken of de syllabus laat verdelen, informeer je best nog eens of het pakket nog wel voordelig is voor de studenten. 
• Gebruik een printvriendelijke vormgeving van de powerpointpresentaties zodat het printen niet te veel inkt verbruikt. Gebruik geen donkere achtergrond voor de presentatie.