Laatste update: 22 februari 2024 

Ontdek hier meer over generatieve AI-systemen, met een focus op ChatGPT. Bekijk het overzicht van mogelijkheden om de tools in je onderwijspraktijk te integreren en hoe je aan AI-geletterdheid kan werken. Lees wat het UGent-kader over generatieve AI is in het huidige academiejaar 2023-2024 en hoe we toewerken naar het vernieuwde kader voor academiejaar 2024-2025. 

Wat is generatieve AI? 

Generatieve AI is een deelgebied van artificiële intelligentie (AI) dat zich richt op het creëren van nieuwe inhoud (bijv. tekst, afbeeldingen, geluiden) die op bestaande inhoud lijkt, op basis van patronen die zijn geleerd uit bestaande gegevens. Daarvoor maakt het gebruik van machine learning modellen, zoals deep learning neural networks, om te leren hoe inhoud eruitziet en werkt en om vervolgens nieuwe inhoud te genereren die vergelijkbaar is met die op basis waarvan het model is getraind. Dit kan gebruikt worden in verschillende toepassingsgebieden, zoals kunst, entertainment, communicatie en zelfs in wetenschappelijke onderzoeken. 

De alinea hierboven is geschreven door ChatGPT, een generatieve AI-tool. Generatieve AI-systemen creëren niet enkel teksten, maar bieden een breed scala aan andere toepassingen. Zo genereren ze ook audio, programmeertaal, slides en afbeeldingen. Een overzicht van alle bestaande tools vind je op de website thereisanaiforthat.com of op de website Generative AI Tools: Types and Models .  

Heb je nog nooit gebruikgemaakt van generatieve AI-tools zoals ChatGPT? In deze experimenteerleidraad loodsen we je stap voor stap in het eerste gebruik van generatieve AI. 

ChatGPT en andere AI-schrijvers 

Het bekendste generatieve AI-systeem is ChatGPT (Generative Pre-trained Transformer). Dat werd op 30 november 2022 gelanceerd door het Amerikaanse onderzoekslabo OpenAI. Het is een artificiële-intelligentieschrijver (AI-schrijver) waaraan je vragen kan stellen, de zogenoemde prompts. Op die vragen genereert het systeem binnen enkele seconden een antwoord in de vorm van een (korte) tekst. Ben je niet tevreden met de tekst, dan vraag je het systeem om een nieuw antwoord. Dat zal er anders uitzien dan het eerste. Daarnaast is het programma in staat om teksten samen te vatten, te vertalen, te herstructureren en te corrigeren, in verschillende talen. In alle teksten kan je vragen de bronnen die je toevoegde te behouden of om je bronnen op te maken in een referentiestijl naar keuze. Tot slot kan de bot ook programmacode met correcte syntax genereren in verschillende programmeertalen, zoals Javascript, Python en React. 

De gratis versie van de chatbot baseert zich op GPT-3.5, een taalmodel dat getraind is op tientallen miljarden woorden uit verschillende bronnen. Door dat taalmodel kan ChatGPT voorspellen wat het meest waarschijnlijke volgende woord is in bepaalde contexten. De makers van ChatGPT leerden de chatbot chatten via voorbeelden van dialogen tussen mensen, en de finetuning gebeurt door menselijke feedback. 

Naast ChatGPT zijn er nog vele andere AI-schrijvers. Zo heb je de chatbots die geïntegreerd zijn in bestaande zoekmachines, namelijk Gemini van Google en Co-Pilot van Microsoft. Dat laatste bedrijf integreerde die Co-Pilot ook in hun applicaties, zoals Word en PowerPoint, binnen bepaalde licenties. Specifiek voor academisch onderwijs en wetenschappelijk onderzoek zijn de volgende schrijvers op dit moment het interessantst: Consensus, Elicit, Scite_, Research Rabbit en ChatPDF. Probeer ze eens uit om te ondervinden wat ze kunnen. 

Generatieve-AI-gebruik in de onderwijspraktijk  

Er zijn heel wat mogelijkheden om AI-tools in te zetten in je onderwijspraktijk. Hieronder bieden we een overzicht van een aantal concrete voorbeelden met mogelijke tools die je daarbij kunnen ondersteunen: 

Rol	Actie	Mogelijke tool
ideeënverstrekker	brainstormen, een writer’s block opheffen, …	ChatGPT, CoPilot, Gemini, Perplexity, …
geavanceerde zoekmachine	online bronnen zoeken	Algemeen: CoPilot, Gemini, Perplexity, …  Wetenschappelijke bronnen: Consensus, Research Rabbit, SciSpace, Scite_, Elicit, …
schrijfassistent	taal corrigeren, teksten herschrijven in een andere stijl / register, parafraseren, ... programmeertaal genereren	ChatGPT, CoPilot, QuillBot…  ChatGPT, …
ontwerper studiemateriaal	gedifferentieerde oefeningen opstellen, voorbeelden vinden, (hoofdstukken van) syllabi opstellen, slides maken, slides omzetten naar syllabus, …	Tekst: ChatGPT, CoPilot, Perplexity, … Slides: SlidesAI, … Afbeeldingen: Adobe Firefly, DALL-E, Midjourney, … Audio: AudioCraft, SoundFul, …
feedbackgever	feedback geven op specifieke ideeën, feedback geven op studententaken, ...	ChatGPT, ...
toetsontwikkelaar	rubrics maken, (meerkeuze)examens opstellen, …	ChatGPT, MagicSchool, …
vertaler	teksten vertalen	Deepl, Google Translate, …
analist	data analyseren  tekst analyseren	GitHub Copilot, ChatGPT (betalende versie), …  ChatPDF, UPDF, …

 

Verschillende online bronnen bieden een uitgebreider overzicht van zulke concrete praktijktoepassingen, zoals  

• crowdsourced collection,
• AI voor docenten,
• mogelijkheden voor lesgevers volgens OpenAI.

AI-geletterdheid 

Er is een belangrijke rol weggelegd voor het onderwijs om in te zetten op AI-geletterdheid, zoals (kritisch) AI kunnen gebruiken , erover kunnen reflecteren, er correct mee in interactie gaan en kennis hebben over de limieten en risico’s. 

Opleidingen moeten dus onderwijs- en leeractiviteiten opzetten die AI-geletterdheid stimuleren en evalueren. Dat vereist uiteraard dat lesgevers ook zelf voldoende onderlegd zijn in AI. Werk hier alvast aan door zelf generatieve AI-systemen in te zetten om je onderwijspraktijk vorm te geven of doe hieronder verder kennis op over de limieten en risico’s van zulke systemen. 

Momenteel wordt er werk gemaakt van een UFORA-leerpad dat UGent-lesgevers kunnen gebruiken om studenten bij te scholen rond AI-geletterdheid. Dit leerpad zal beschikbaar zijn in april 2024.

Limieten van ChatGPT 

ChatGPT blijft op dit moment de meest gebruikte generatieve AI-tool. Hoewel het programma indrukwekkende resultaten neerzet, heeft het momenteel toch enkele limieten. Die vertonen zich vooral in de gratis versie van de app. De betalende versie kan sinds 27 september 2023 online, waardoor er aan een aantal van onderstaande limieten gedeeltelijk wordt tegemoetgekomen. 

1. De gegenereerde informatie is inhoudelijk onbetrouwbaar - een probleem dat in het jargon ‘hallucineren’ wordt genoemd. Dat zie je bijvoorbeeld in het bronnengebruik. ChatGPT bevat geen databank aan bronmateriaal, maar zal wel bronnen toevoegen aan je tekst als je daarnaar vraagt, in een referentiestijl naar keuze. De gebruikte bronnen bestaan echter niet altijd: het programma kan de bronnen zelf verzinnen en imiteert het typische patroon waardoor ze echt lijken.
2. Dat gebrek aan bronnen maakt ook dat de gebruiker geen idee heeft waar de informatie vandaan komt. Zo kan je niet correct refereren aan de oorspronkelijke auteur en pleeg je onbewust een vorm van intellectuele diefstal.
3. De gratis versie van het programma is niet rechtstreeks verbonden met het internet, maar is getraind door een databank. Die input is in januari 2022 geüpdatet, waardoor het systeem op dit moment weinig tot geen informatie vanaf februari 2022 kan genereren.
4. De makers houden al je ingevoerde data bij en zijn niet transparant over wat ermee gebeurt. Hoogstwaarschijnlijk worden die gebruikt om het systeem verder te trainen waardoor je misschien ongewild je teksten gratis ter beschikking stelt.
5. De gegenereerde tekst kan ook onnatuurlijke taal en/of taal(vorm)fouten bevatten, en gebruikt vaak dezelfde taalpatronen. In Engelse teksten maakt het systeem minder fouten dan in andere talen.   

Risico's van generatieve AI-gebruik 

Bovenstaande limieten van de gratis versie van ChatGPT zijn minder van toepassing bij andere generatieve AI-systemen. Zij kunnen echter wel, net als ChatGPT, onderstaande risico’s en ethische implicaties vertonen. 

1. Generatieve AI-gebruik kan een schending van de privacy inhouden. Voer nooit gevoelige informatie in het systeem in. Het is strafbaar om data die onder de algemene verordening gegevensbescherming (AVG) vallen in te voeren of te delen met zulke systemen, tenzij er expliciete afspraken zijn hoe die informatie wordt verwerkt. Meer info over GDPR en AI vind je op onderzoektips.ugent.be.
2. De tools kunnen desinformatie verspreiden, niet enkel doordat ze hallucineren (zie boven) maar ook doordat ze in staat zijn om fake afbeeldingen, foto's, enz. te genereren. Die veroorzaken op hun beurt fake nieuws dat het internet bevuilt.
3. Er kan sprake zijn van bias in de antwoorden, omdat de systemen getraind zijn op mogelijk gekleurd bronmateriaal door mogelijk vooringenomen trainers.
4. De makers bouwden meestal veiligheidsmechanismen in om te voorkomen dat het programma antwoorden geeft die ethisch duidelijk verwerpelijk zijn. Die veiligheidsmechanismen zijn echter gemakkelijk te omzeilen door bepaalde instructies te geven. 
5. Om zowel bias als ethisch verwerpelijke antwoorden uit hun systemen te krijgen, schakelden de bedrijven achter de tools wereldwijd mensen in om feedback te geven op de antwoorden van de tools. Het is onduidelijk in welke arbeidsomstandigheden die werkkrachten moesten functioneren. In meerdere mediaberichten werd dat aangeklaagd.
6. Een andere ethische implicatie van generatieve AI is de impact op wetenschappelijke integriteit. Het is de verantwoordelijkheid van studenten en onderzoekers die de tools gebruiken om te waken over de kwaliteit van hun onderzoek. Dat betekent geen onjuiste bevindingen presenteren, geen werk indienen van anderen onder eigen naam zonder correcte bronverwijzing ...
7. Het lijkt alsof generatieve AI in staat is om ongelijkheid weg te werken: alle studenten hebben toegang tot de tools, waardoor bv. een tutor inschakelen om bepaalde schrijftaken tot een goed einde te brengen niet meer enkel weggelegd is voor de rijkere studenten. De makers van de tools blijken echter meer en meer betalende versies van hun product aan te bieden die veel performanter zijn dan de gratis versies. Dat werkt net ongelijkheid in de hand.
8. Ook de ecologische voetafdruk van het gebruik is niet te onderschatten. De bijkomende IT-infrastructuur, de dataopslag en de datatransmissie zorgen voor een aanzienlijke toename van energieverbruik. 
9. Een laatste risico is het gevaar voor antropomorfisme: het lijkt alsof de computer praat en denkt als een mens. Dat kan een daling veroorzaken van menselijke interactie. Het is belangrijk te begrijpen dat de programma’s enkele redeneringspatronen hebben geleerd uit teksten, maar geen expliciete logica bevatten en zeer beperkt zijn in redeneercapaciteiten. 

UGent-beleid voor ChatGPT en andere generatieve AI-systemen in onderwijs   

De toegankelijkheid van generatieve AI-systemen dwingt opleidingen en lesgevers na te denken over de gevolgen voor de beoogde competenties, voor de onderwijs- en leeractiviteiten en voor de evaluatie. Ook het werkveld en de maatschappij vraagt ons om studenten aan te leren GAI-tools verantwoord te gebruiken.  

Kader in academiejaar 2023-2024 (huidig academiejaar) 

De UGent kiest ervoor om in academiejaar 2023-2024  het kader te laten vastleggen door de opleidingen. In samenspraak met de lesgevers schat de opleiding de gevolgen in en bepaalt of en hoe de studenten generatieve AI mogen gebruiken. 

Daarnaast stelt het onderwijs- en examenreglement (art. 78 §2) dat werk indienen als eigen werk terwijl dat eigenlijk gegenereerd of bewerkt is door een GAI-systeem plagiaat is. De examentuchtcommissie beslist of er voldoende bewijs is en of er dus een examentuchtsanctie volgt. 

Deze aanpak blijft geldig tot het einde van het academiejaar 2023-2024. 

 

Vermoeden van ongeoorloofd gebruik? 

Wanneer je vermoedt dat ChatGPT of een ander generatief AI-systeem gebruikt werd waar dit expliciet werd verboden, verwittig dan de voorzitter van de examencommissie van de opleiding zodat die, na overleg, een examentuchtprocedure kan starten. De examentuchtcommissie beslist of er voldoende bewijs is en of er dus een examentuchtsanctie volgt. 

Het zal echter niet altijd gemakkelijk zijn om aan te tonen dat een student generatieve AI gebruikt heeft. Er bestaan detectoren, bijv. Openai detector, GPTzero en originality.ai, maar die zijn onbetrouwbaar. Ook antiplagiaatsoftware StrikePlagiarism heeft een functionaliteit geactiveerd die AI-gegenereerde teksten zou kunnen detecteren. Voorlopig werkt de detector echter enkel bij langere Engelstalige teksten. Aangezien de detectie op dit moment verre van betrouwbaar en transparant blijkt, werd deze functionaliteit binnen de UGent voorlopig uitgeschakeld. Zo vermijden we dat studenten potentieel onterecht beschuldigd worden en geven we geen vals gevoel van veiligheid aan lesgevers. 

Ook wanneer online examens afgenomen worden, is het moeilijk om het gebruik van AI-systemen aan te tonen. Bij online examens op de campus blijft fysiek surveilleren de meest aangewezen manier. De toegang tot internet afsluiten is geen optie: een ietwat IT-vaardige student kan gemakkelijk via een gsm of geïnstalleerde plug-ins op de eigen laptop online raken. Bij examens op afstand kan je online surveilleren via proctoring. Dat is echter geen waterdichte methode. 

Voorbereiding op academiejaar 2024-2025 

Kader in academiejaar 2024-2025 

In samenspraak met de onderwijsdirecteurs en/of facultaire onderwijsondersteuners (CKO/FOO) van alle faculteiten werd het kader rond het gebruik van generatieve AI in onderwijs voor academiejaar 2024-2025 opgesteld. 

De UGent  

• … kiest voor een verantwoord gebruik van GAI-tools in onderwijs met bijzondere aandacht voor
  o de impact op het leren van de student, 
  o de validiteit van de evaluatie, 
  o de ethische implicaties,
  o de voorbereiding van onze studenten op het werkveld en de maatschappij met GAI. 
• … kiest ervoor om het verantwoord gebruik van GAI-tools vanaf academiejaar 2024-2025 expliciet toe te laten voor elke masterproef. 
• … kiest ervoor om het verantwoord gebruik van GAI-tools vanaf academiejaar 2024-2025 in andere (schrijf)taken aan te moedigen en enkel te verbieden indien realistisch en noodzakelijk voor het evalueren van de competentie(s). 

Aanpak 

Alle faculteiten, opleidingen en lesgevers moeten in voorbereiding van de studiefiches voor 2024-2025

1. de masterproef en bijhorende studiefiche en masterproefreglement herbekijken,
2. alle schrijftaken in de opleiding herbekijken.  

De reden daarvoor is dat de huidige masterproeven en schrijftaken er nog (volledig of gedeeltelijk) van uitgaan dat studenten geen GAI-tools gebruiken, waardoor de evaluatie niet langer 100% valide is. Ze meten niet meer wat we willen dat ze meten. Bovendien kunnen masterproeven en schrijftaken opportuniteiten bieden voor studenten om de tools op een verantwoorde manier te (leren) gebruiken (als onderdeel van AI-geletterdheid). 

Bekijk hier de uitgebreide handleidingen om de masterproef en/of schrijftaken te herbekijken.

De komst van GAI heeft niet enkel impact op de masterproef en schrijftaken. In de komende academiejaren zullen opleidingen moeten nadenken over de impact op opleidings- en eindcompetenties, onderwijsactiviteiten en evaluaties over het opleidingsprogramma heen. 

Hierbij zal het belangrijk zijn om

1. kritisch te reflecteren over opleidingscompetenties in tijden van GAI, te beslissen welke basiscompetenties studenten ook zonder GAI moeten verwerven, hoe competenties en ook onderwijsactiviteiten en leermateriaal moeten worden aangepast, en hoe optimaal kan gezorgd worden voor een valide evaluatie;
2. in te zetten op digitale geletterdheid (waar AI- en GAI-geletterdheid deel van uitmaken) van lesgevers en van studenten doorheen het programma. 

Ondersteuning

In overleg met de facultaire ondersteuners/FDO is het mogelijk om workshops te voorzien

• op niveau van de faculteit,
• op niveau van de opleiding. 

Meer weten? 

Deze onderwijstip kwam tot stand in samenspraak met UGent-experten AI en onderwijs. Ook onderstaande bronnen zijn verwerkt. Heb je nog extra (ondersteunings)vragen?

Contacteer dan onderwijsondersteuning@ugent.be.

Bronnen

Adams, J., Brophy, L., Ediger, J., Herry, L. & Zumpano N. (2022). ChatGPT through an education lens. https://docs.google.com/presentation/d/1WeORhcE2tFOjI92MEMdYZK4wdBHVFOnVzrcc6rj1Pio/mobilepresent?slide=id.ga778454a28_0_111

 

Anseel, F. (2022, 8 december) De meest onderschatte vaardigheid. De Tijd. https://www.tijd.be/opinie/column/de-meest-onderschatte-vaardigheid/10432949.html

 

Cardona, M. A., Rodríguez, R. J., & Ishmael, K. (2023). Artificial Intelligence and the Future of Teaching and Learning Insights and Recommendations. https://tech.ed.gov 

 

Clark, D. (2022) Donald Clark Plan B. http://donaldclarkplanb.blogspot.com/

 

Goethals, P. (2023, 24 januari) De grootste intellectuele hold-up uit de geschiedenis. De Standaard.

https://www.standaard.be/cnt/dmf20230123_97406419

 

Liu, D. (2023, 11 mei). Care and Connection: Assessment in the Age of AI and Analytics. JISC Connect more

 

Miller, M. (2022). Ditch that textbook. https://ditchthattextbook.com/ai/#t-1671292150912

 

Molenaar, I. (2022). “Towards hybrid human-AI learning technologies.” European Journal of Education, 00, 1–14. https://doi.org/10.1111/ejed.12527

 

Monash University “Generative AI and assessment” 21 augustus 2023  https://www.monash.edu/learning-teaching/TeachHQ/Teaching-practices/artificial-intelligence/generative-ai-and-assessment#tabs__3173682-02

 

Rubens, W. (2022) Blog over ChatGPT. https://www.te-learning.nl/blog/

 

SURF (12 januari 2023) Impact ChatGPT op onderwijs [webinar]

 

UNESCO (2023) Guidance for generative AI in education and research https://www.unesco.org/en/articles/guidance-generative-ai-education-and-research

 

Van Deyzen, B (2023) ChatGPT-verzameling bronnen. https://communities.surf.nl/ai-in-education/artikel/chatgpt-verzameling-bronnen

 

Van Gorp, S. (2023, 10 januari). Moedig studenten aan de intelligente software ChatGPT te gebruiken. De Tijd. https://www.tijd.be/opinie/algemeen/moedig-studenten-aan-chatgpt-te-gebruiken/10439226.html

 

VU Amsterdam (2022). Hoe ga je als docent om met ChatGPT? https://vu.nl/nl/medewerker/didactiek/hoe-ga-je-als-docent-om-met-chatgpt

 

Watkins, Ryan (2022). Update your course syllabus for ChatGPT.  https://medium.com/@rwatkins_7167/updating-your-course-syllabus-for-chatgpt-965f4b57b003

Bijlagen

• Experimenteerleidraad 
• Checklist GAI-gebruik van je studenten
• De handleidingen met stappenplannen voor het herbekijken van:
  • de masterproef
  • andere schrijftaken
• De webpagina voor studenten: https://www.ugent.be/student/nl/studeren/tools-lesopnames/chatgpt 
• Online leerpad basiskennis en -gebruik GAI voor studenten (in ontwikkeling, klaar april 2024) 
• Online leerpad basiskennis en -gebruik GAI voor lesgevers (in ontwikkeling, klaar mei 2024)